Verborgen misstanden in zichtstal Houbensteyn

Varkens met wonden, abcessen, luchtwegproblemen, dode varkens en vervuilde hokken. Het is te zien in het onderzoek naar Beter Leven stal Houbensteyn in Ysselsteyn, Limburg. Met bijna honderdduizend varkens in 10 vestigingen en 15 miljoen euro subsidie is eigenaar Martin Houben een grote speler. De onderzochte vestiging heeft een zichtruimte, bezoekers kunnen een klein deel van de varkens bekijken. Toen het onderzoeksteam andere delen van de locatie bezocht, troffen ze de misstanden aan. De hokken voldoen niet aan regelgeving en Beter Leven eisen. Met minstens 12.000 vleesvarkens is de locatie een megastal, wat verboden is voor het Beter Leven keurmerk

Het onderzoek

De publieke zichtruimte van Houbensteyn

Aan de Ysselsteynseweg 40 te Ysselsteyn vind je de zichtstal van de Houbensteyn Groep. Deze stal krijgt van de Dierenbescherming 1 Beter Leven ster. De publieke zichtruimte bevindt zich aan de voorkant van het gebouw. Door een raampje zien bezoekers een beperkt gedeelte van de stal. Op informatieve borden zijn bedrijfsmedewerkers afgebeeld die biggen en varkens aaien.

Verborgen misstanden

In het stalgedeelte dat het publiek niet te zien krijgt, filmde Ongehoord misstanden. Varkens zaten in hokken die niet voldoen aan regelgeving en Beter Leven eisen. Zowel qua gedrag als fysiek hadden de dieren te maken met ernstige welzijnsproblemen. Bovendien blijkt uit Kernregistratie Dierverblijven, een database van de overheid, dat de locatie vergund is om 15.204 dieren te houden. Eigenaar Martin Houben zegt slechts 12.000 varkens te houden in de onderzochte locatie. Veel meer dan toegelaten voor het Beter Leven keurmerk: de Dierenbescherming verbiedt megastallen, locaties met meer dan 7.551 vleesvarkens, voor haar keurmerk.

Gedragsstoornissen door verveling en frustratie

Varkens zijn nieuwsgierige, intelligente dieren. In hun natuurlijke habitat (bossen die beschutting en voldoende voedsel bieden) spenderen de dieren veel tijd aan foerageren (voedselzoekgedrag) en exploreren (verkenningsgedrag). In stallen hebben ze die mogelijkheid niet, waardoor ze zich snel vervelen. In een recent verschenen rapport van EFSA, de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid, wordt de onmogelijkheid om te foerageren en exploreren genoemd als een van de belangrijkste welzijnsproblemen in de varkenshouderij. Uit verveling en frustratie ontwikkelen de dieren gedragsstoornissen.1

Andersom zien we ook minder chronische stress en sneller herstel na stress, als varkens natuurlijker gedrag kunnen vertonen.23 De mogelijkheden daartoe zijn echter beperkt door de productie-eisen van de industrie. Sommige kooiverrijkingen hebben geen effect of zelfs een negatief effect op het welzijn van de varkens. Zo kan de strokoker, een buisje met stro waar varkens aan kunnen knabbelen, staartbijten niet voorkomen.4 Het weglaten van de kraamkooi bij moedervarkens, leidt tot meer geplette biggen.5 Groepshuisvesting voor moedervarkens, sinds 2013 verplicht door Europese dierenwelzijnswetgeving, resulteerde in meer agressieproblemen en klauwaandoeningen.6

Volgens artikel 1.3 van de Wet dieren moeten dieren gevrijwaard zijn van beperkingen in natuurlijk gedrag. Op beton- en roostervloeren, de standaard stalvloer in de varkensindustrie, kunnen varkens hun natuurlijk gedrag (wroeten in los materiaal met hun hoofd omlaag) niet uitoefenen.

De Europese richtlijn 2008/120 bepaalt dat varkens permanent moeten kunnen beschikken over afleidingsmateriaal. Volgens de brochure “Informatiefolder verrijkingsmateriaal varkens” van de Stichting Beter Leven keurmerk voldoen strokokers als verrijking, hoewel ze dus staartbijten niet voorkomen. De strokokers dienen permanent gevuld te zijn.78

Op de beelden van Ongehoord zijn varkens te zien die in elkaars oren bijten, aan spenen van een soortgenoot sabbelen, en met een dode hokgenoot spelen. De dieren beschikken niet permanent over afleidingsmateriaal: de strokokers die Houbensteyn als hokverrijking gebruikt waren leeg. Het spinrag in de kokers laat vermoeden dat ze al geruime tijd niet bijgevuld werden.

Luchtwegproblemen door vervuild en ongezond stalklimaat

Varkens zijn zindelijke dieren met een erg gevoelige neus. Onder natuurlijke omstandigheden zullen varkens nooit hun rustplaatsen bevuilen. Moedervarkens leren hun jongen urineren en poepen op een aparte mestplaats, die 5 tot 15 meter van het nest verwijderd ligt.9

In varkensstallen leven de dieren echter in en boven hun uitwerpselen. De stallucht veroorzaakt luchtwegontstekingen, waardoor ze pijnlijk ademhalen en hoesten, zoals te zien op de beelden die Ongehoord maakte bij Houbensteyn. Luchtwegproblemen behoren volgens EFSA, net als gebrek aan foerageermogelijkheden, tot de belangrijkste welzijnsproblemen in de varkensindustrie.10

Hoewel artikel 2.5 van het Besluit houders van dieren bepaalt dat het stalklimaat (stallucht, stofgehalte e.d.) in de omgeving van het dier niet schadelijk mag zijn, bleek uit onderzoek van de NVWA (2018) dat het stalklimaat in Nederlandse varkensstallen erg slecht is: de helft van de dieren lijdt aan longontsteking en pleuritis.11 Eind 2021 gaf toenmalig landbouwminister Schouten toe dat de werkprotocollen van NVWA tekortschieten om het vervuilde en ongezonde stalklimaat in de varkensindustrie aan te pakken.12

Navelbreuken en abcessen

In de afgeschermde hokken van de Houbensteyn-zichtstal trof Ongehoord varkens aan met grote navelbreuken. Een navelbreuk is een uitzakking van de buikinhoud door een holte ter hoogte van de navel. Navelbreuken kunnen zodanig groot zijn dat ze over de grond slepen, wat leidt tot ontstekingen van de huid en moeilijkheden voor het dier om zich pijnloos voort te bewegen. De inhoud van een navelbreuk bestaat uit darmen en buikinhoud, of het kan ook gaan om een abces met pus.De meeste navelbreuken hebben hun oorsprong in navelontstekingen, vaak al ontstaan in de kraamstal.13

Ook werden varkens gefilmd met abcessen aan de poten. In de varkensindustrie zijn pootproblemen en kreupelheid schering en inslag, vaak veroorzaakt door gewrichtsontstekingen.14 Bewegingsproblemen staan eveneens op de EFSA lijst van belangrijkste problemen in de varkensindustrie. Het gaat om pijnlijke aandoeningen, waardoor het dier abnormaal gaat lopen of zelfs niet meer in staat is overeind te blijven staan.15Volgens artikel 1.3 van de Wet dieren moeten dieren gevrijwaard zijn van verwondingen, pijn en ziektes.

Voortijdige sterfte

In een hok filmde Ongehoord een varken dat voortijdig overleden was. Geen verrassing aangezien ook voortijdige sterfte bekend staat als een structureel probleem in de varkensindustrie. In de Nederlandse varkensindustrie sterven 12,2% van de biggen in de kraamstal.:annotation{:ids="16"}Bij moedervarkens bedraagt de voortijdige sterfte 6%, en bij vleesvarkens 2,5%.Op jaarbasis gaat het om 4 miljoen kraambiggen en ruim een half miljoen vleesvarkens en moedervarkens.

Onderzoek van Ongehoord door de jaren heen toont keer op keer aan dat dierenwelzijnswetten, maatregelen en keurmerken niet voorkomen dat dieren ernstig lijden voor voedselproductie.

De Houbensteyn Group

Giga varkensbedrijf

De Houbensteyn Groep omvat een twaalftal vestigingen in Ysselsteyn, Heide en Grubbenvorst. Het gaat om mesterijen waar vleesvarkens afgemest worden voor de slacht en vermeerderingsbedrijven waar moedervarkens biggen werpen. Ook is er een KI station waar beren sperma produceren voor kunstmatige inseminatie. Daarnaast heeft de groep fabrieken voor mengvoederproductie en mestverwerking.17 Volgens Kernregistratie Dierverblijven Limburg, een database met gegevens van vergunningen en meldingen van veehouderijen, is de Houbensteyn Groep vergund om in totaal 99.500 moedervarkens, beren, jonge biggen en vleesvarkens te houden. Biggetjes tot 4 – 5 weken oud, die nog bij de moeder drinken, zijn hier niet in meegerekend.18

Het exacte aantal dieren in de stallen van Houbensteyn is onbekend, omdat vergunningsaantallen en werkelijke aantallen afwijkingen kunnen vertonen. De grootste vestiging van de Houbensteyn Groep is de omstreden gigastal aan de Laagheide in Grubbenvorst. In deze etagestal worden meer dan 30.000 varkens gehouden.

Beter Leven keurmerk

Aan de Ysselsteynseweg 40 te Ysselsteyn heeft de Houbensteyn Groep een zichtstal die van de Dierenbescherming 1 Beter Leven ster krijgt. Hoewel Houbensteyn op haar site beweert dat alle dieren onder de Beter Leven criteria worden gehouden is dat slechts 6%.19

Enkel de locatie Ysselsteynseweg heeft een Beter Leven ster.2021 De overige fokkerijen van de groep zijn reguliere stallen zonder sterren en zonder publieke zichtruimtes.

Houbensteyn varkens worden geslacht bij Vion. De Beter Leven varkens uit de zichtstal zijn bestemd voor regionale supermarktketen Jan Linders, waar hun vlees verkocht wordt onder de merknaam ‘Variande’ met een ‘streekproduct sticker’ en een ‘Beter Leven 1 ster sticker’.22 Over de afzet van het reguliere vlees uit de overige vestigingen, wat het grootste deel van de Houbensteyn productie is, wordt geen informatie gegeven.

Kringlooplandbouw

Volgens onderzoek van de Groene Amsterdammer is Houbensteyn de grootste methaanuitstoter in de Nederlandse landbouwsector, met een uitstoot van ruim 300.000 kilo. Methaan is een broeikasgas dat 30 keer gevaarlijker is voor het klimaat dan CO2.2325 Maar omdat Houbensteyn reststromen gebruikt als varkensvoer en aan mestvergisting doet, past het bedrijf in het ‘kringlooplandbouwmodel’ waar de Nederlandse overheid naartoe wil om voedselproductie te verduurzamen.25

De gigastal van de Houbensteyn Groep in Grubbenvorst met meer dan 30.000 dieren maakt deel uit van het Nieuw Gemengd Bedrijf, een samenwerkingsverband tussen Limburgse landbouwbedrijven. Het Nieuw Gemengd bedrijf omvat naast Houbensteyn ook de omstreden gigastal “Kuijpers Kip” in Grubbenvorst. Kuijpers houdt ruim 1 miljoen vleeskuikens, en beschikt over een eigen broederij en slachterij.27

Ondanks grote maatschappelijke weerstand tegen de giga varkens- en kippenstallen, kregen Houbensteyn en Kuijpers Kip in 2019 de ondernemersprijs van de gemeente Horst aan de Maas voor hun Nieuw Gemengd Bedrijf. De vakjury (samengesteld uit mensen uit de bedrijfswereld en bankensector) beoordeelde het Nieuw Gemengd Bedrijf als een koploper van kringlooplandbouw, waarbij “mens en dier centraal staan”.28

Subsidies: meer dan 15 miljoen euro in tien jaar

Volgens de database van RVO, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, ontving de Houbensteyn Groep de afgelopen twee jaar 304 345 euro aan Europese landbouwsubsidies.29 Subsidiebedragen van eerdere jaren zijn niet beschikbaar, Europese subsidies worden na 2 jaar gewist uit de publieke database. Van de Nederlandse overheid kreeg Houbensteyn tussen 2009 en 2019 ruim 14 miljoen euro voor installaties voor zonne-energie en biomassa.30

In totaal konden we voor de afgelopen tien jaar ruim 15 miljoen euro aan subsidies terugvinden. Dit is niet het volledige bedrag, aangezien Europese landbouwsubsidies van voor 2020 niet openbaar zijn. Op de website van Houbensteyn wordt ook melding gemaakt van subsidiering door de provincie Limburg, maar steunbedragen aan landbouwbedrijven worden vanuit het provinciebestuur niet openbaar gemaakt.32