De dood van een kip

In de Nederlandse pluimveeslachterijen worden twee methoden gebruikt om dieren te bedwelmen voor de slacht: vergassing en elektrocutie.

Vergassen

De meeste grote pluimveeslachterijen gebruiken de gasmethode. In sommige slachthuizen worden de containers (met de dieren er in) rechtstreeks op een lopende band geplaatst die hen tot in de gasinstallatie rolt. De dieren worden pas uit de containers gehaald na de bedwelming. Maar in de meeste gevallen (2/3 van alle geslachte kippen in Nederland) worden de containers voorafgaande aan de bedwelming mechanisch omgekanteld om de dieren bij bewustzijn op een lopende band te gooien. Door het toezicht van de NVWA is geconstateerd dat het kantelen van de containers bij diverse slachthuizen op een ruwe manier gebeurt: de dieren vallen naar beneden en komen op elkaar terecht, wat letsels kan veroorzaken. Geschat wordt dat jaarlijks minimaal 13 miljoen dieren hieraan worden blootgesteld. In een adviesrapport van BuRO (Bureau Risicobeoordeling & Onderzoek) wordt bovendien geconcludeerd dat ook als het kantelen op een voorzichtige manier gebeurt, grote aantallen dieren stress en pijn kunnen ervaren.31

De lopende band voert de kippen, al dan niet in containers, door de gasinstallatie. Voor het vergassen wordt CO₂-gas gebruikt. Het inademen van hoge concentraties CO₂-gas (meer dan 40%) veroorzaakt pijnlijke irritatie van de slijmvliezen en verstikkingsverschijnselen zoals benauwdheid.

De industrie claimt een diervriendelijke vergassingsmethode gevonden te hebben door met een 2-fasen systeem te werken. In de eerste fase van de vergassing wordt een lage CO₂-concentratie van 18-38% toegediend, wat stress en pijn zou beperken. In deze fase raken de kippen reversibel verdoofd (wat betekent dat ze nog wakker kunnen worden). In de tweede fase krijgen de kippen een hoge gasconcentratie (65%) toegediend die tot irreversibele verdoving leidt (een verdoving die tot de dood leidt). Echter onderzoek heeft laten zien dat ook bij lage CO₂ concentratie er stress en lijden optreedt, wat zich uit in meer alert gedrag, het schudden van het hoofd en zwaar ademen. Hoe geleidelijk de CO₂ werd verhoogd in de praktijk en hoe lang de blootstelling duurde had ook een sterk effect op het optreden van stress-signalen. Binnen 30 seconden na blootstelling aan 18-20% CO₂ begonnen kippen hun evenwicht te verliezen en bewusteloos te raken.32

Een ander onderzoek van WUR liet zien dat kippen al bij 2,4% CO₂ meer alert werden en het CO₂ gas waarnamen. Vanaf 5,6% werd het ademhalen beïnvloed en vanaf 8,3% begonnen de kippen met hun kop te schudden wat een duidelijk signaal voor stress is. Vanaf 9,2% begonnen de kippen duidelijk naar lucht te happen en zwaar te ademen. Vanaf 19% CO₂ verloren ze hun evenwicht en raakten bewusteloos.33

Elektrisch waterbad

Omwille van commerciële redenen wordt in sommige slachterijen nog steeds gekozen voor het elektrisch waterbad (gasverdoving is per geslachte kip 1 eurocent duurder).34 Voor deze bedwelmingsmethode worden kippen handmatig uit de kratten getrokken en aan de poten opgehangen aan de slachtlijn.35 Volgens EFSA kan het handmatig uit de kratten halen resulteren in pijn, kneuzingen en breuken, zeker wanneer werknemers de kippen vastnemen bij de nek, of aan één poot of vleugel.36

Bij het ophangen van de kippen wordt gebruik gemaakt van blauw licht, wat in normale omstandigheden een rustgevend effect heeft op de dieren. Toch blijft het ophangen aan de slachtlijn een bijzonder stressvolle gebeurtenis. Bij de ophanging aan de haken wordt druk uitgeoefend op de poten, wat pijn veroorzaakt. Voor kippen die reeds pootproblemen hebben (zoals gewrichtsaandoeningen of letsels opgelopen tijdens het vangen) is het ophangen extra pijnlijk. Het ondersteboven hangen is een onnatuurlijke houding die angst opwekt. 90% van de dieren flappert meteen na het ophangen hevig met de vleugels, als reactie op de stressvolle ervaring. Het flapperen kan leiden tot ontwrichtingen en vleugelbreuken. Ook kunnen kippen met hun geflapper andere kippen verwonden doordat ze dicht naast elkaar hangen.37

Als de kippen aan de slachtlijn hangen worden ze met de kop door een elektrisch geladen zout waterbad gehaald met een snelheid van 9000 individuen per uur.38 Wanneer een kip net voor ze kopje onder gaat met de vleugels flappert, kunnen de vleugels in contact komen met het elektrisch geladen water, wat pijnlijke schokken oplevert alvorens het dier bedwelmd is. Pas wanneer het hoofd ondergedompeld is in het bad kan het dier in een staat van bewusteloosheid raken.39

Volgens onderzoeker Gerritzen (WUR) is elektrische waterbadbedwelming te vergelijken met een epileptische aanval. Eerst is er een verkramping van de spieren, de tonische fase. Vervolgens treedt de clonische fase in, waarbij de dieren wild om zich heen beginnen te slaan. In deze fase bestaat wederom het risico dat de dieren vleugel- en botbreuken oplopen.40

Een ander ernstig welzijnsprobleem bij het waterbad is dat niet elke kip bedwelmd raakt. Doordat er meerdere kippen tegelijkertijd het waterbad in gaan en de stroom de weg van minste weerstand volgt, krijgen sommige kippen te weinig stroom toegediend. De kippen kunnen door de schok wel fysiek verlamd raken, waardoor het lijkt of ze verdoofd zijn, maar in feite zijn ze nog bij bewustzijn en voelen alles, zonder dat het opgemerkt wordt door slachthuispersoneel of inspecteurs. Ook komt het voor dat kippen hun kop optrekken, waardoor ze het waterbad helemaal niet raken en dus niet verdoofd worden. Volgens EFSA is 5% van de kippen niet effectief bedwelmd bij gebruik van het elektrische waterbad.41

In 2006 raakte het elektrische waterbad in Nederland sterk in opspraak naar aanleiding van getuigenissen van ex-keurmeester Breunis. De man vertelde in een tv-programma hoe hij in zijn 33 jaar lange carrière " vaak genoeg gezien heeft dat de dieren nadat ze eigenlijk al dood horen te zijn de kop opbeuren en even rond kijken. Ze hebben alle gruwelijkheden gehad en dan bloeden ze langzaam dood.” Ook kwam aan het licht dat slachterijen systematisch te weinig stroom op het waterbad zetten.42

De onthullingen van keurmeester Breunis hebben geleid tot maatschappelijk en politiek debat en tot wetenschappelijk onderzoek van WUR over bedwelmingsmethoden in pluimveeslachthuizen. In 2009 verklaarden staatssecretaris H. Bleker en NEPLUVI (de Nederlandse pluimveeverwerkende industrie), dat waterbadbedwelming zou worden uitgefaseerd in Nederland tegen januari 2011, dit omwille van de ernstige dierenwelzijnsproblematiek die intussen wetenschappelijk aangetoond was. In 2010 kondigden Bleker en NEPLUVI aan dat de uitfasering wat ‘extra tijd’ zou vergen.43 Anno 2019 wordt het goedkope, maar omstreden waterbad, nog steeds gebruikt in enkele Nederlandse pluimveeslachthuizen, onder meer bij W. van der Meer en zonen in Dronryp. Opmerkelijk, aangezien Wytze van der Meer (directeur van het slachthuis) bestuurslid is van NEPLUVI.44

Op Europees niveau heeft EFSA de Europese Unie reeds in 2004 geadviseerd om waterbadbedwelming uit te faseren. Bij de opstelling van de Europese VERORDENING (EG) Nr. 1099/2009 inzake de bescherming van dieren bij het doden heeft de Unie de voorschriften voor het waterbad wat aangescherpt, maar het advies om uit te faseren werd niet gevolgd omwille van economische belangen.45 In veel Europese landen is het waterbad nog steeds de meest gebruikt bedwelmingsmethode voor pluimvee. Zo ook in België, waar de methode in 2017 in opspraak raakte naar aanleiding van onderzoek van de krant ‘Het Laatste Nieuws’. Uit dit onderzoek bleek dat in België jaarlijks 10 miljoen kippen slecht of niet verdoofd uit het waterbad kwamen.46

Aansnijden en doodbloeden

In slachthuizen waar gasbedwelming gebruikt wordt, worden de kippen na het bedwelmen opgehangen aan de slachtlijn. Kippen die waterbadverdoving krijgen, worden voorafgaande aan de bedwelming al opgehangen. Via de slachtlijn worden de dieren naar een elektrisch cirkelmes gevoerd. Het mes snijdt in hun hals, waarbij een halsslagader of ader geraakt wordt (het zogenaamde “aansnijden”). Hierna bloeden de kippen uit boven een bloedgoot om vervolgens ondergedompeld te worden in een heet waterbad (57°C) om de veren los te weken. Kippen bij wie de bedwelming niet goed gelukt is, zijn bij bewustzijn wanneer hun hals wordt aangesneden. Het komt ook voor dat het aansnijden mislukt omdat nog bij bewustzijn zijnde kippen hevig flapperen met de vleugels of hun kop intrekken op het moment dat ze langs het mes gaan.47 Het gevolg is dat ze levend en bij bewustzijn in het hete waterbad terecht komen waar ze verdrinken.48