Grootschalige misleiding Beter Leven keurmerk, Ongehoord stapt naar Reclame Code Commissie

In 2007 lanceerde de Dierenbescherming het Beter Leven Keurmerk om de veehouderij stapsgewijs diervriendelijker te maken, met als leidraad: ”minder en beter”. In 2009 werd het startschot gegeven voor een intense samenwerking tussen de Dierenbescherming, het ministerie van Landbouw, de vee-industrie en de retail. Met het “Convenant Marktontwikkeling Verduurzaming Dierlijke Producten, 2009 t/m 2011” verbonden de partijen zich onder meer om het Beter Leven Keurmerk verder te ontwikkelen en promoten bij een breed publiek.1

Een dierenwelzijnskeurmerk in dienst van overheid en industrie

Volgens de eindevaluatie van het Convenant ziet de industrie het Beter Leven Keurmerk als een instrument “waarmee de marktsector zich kan profileren” en “vertrouwen uitstralen naar consumenten”. De Dierenbescherming zelf kon dankzij het Convenant rekenen op overheidssubsidies om haar keurmerk groot en succesvol te maken. Uit jaarverslagen blijkt dat de Dierenbescherming sinds 2010 meer dan een miljoen euro overheidsgeld heeft ontvangen voor ontwikkeling en promotie van haar keurmerk.2 Naast de Dierenbescherming kregen retail ketens zoals o.a. Albert Heijn subsidies om het keurmerk te promoten bij de consument. Grote vleesproducenten zoals Vion en Van Rooi Meat kregen subsidies voor onderzoek naar de haalbaarheid van de productie van Beter Leven vlees.3

In de periode 2010 - 2012 betaalde het toenmalige ministerie van Landbouw 323.000 euro voor ‘voorlichting’ (promotie) rond het Beter Leven Keurmerk, 170.000 euro om het keurmerk te professionaliseren, en 279.000 euro voor marketingtechnieken en media en voor het oprichten van de “Stichting Beter Leven Keurmerk”. Deze stichting heeft als doel de praktische activiteiten rond het keurmerk te beheren, zoals nieuwe aanvragen beoordelen, contracten afsluiten met bedrijven, communicatie met bedrijven, controles organiseren etc. De Dierenbescherming blijft wel eigenaar van het Beter Leven Keurmerk, en stelt, in overleg met de deelnemende bedrijven, de dierinhoudelijke criteria vast waaraan bedrijven moeten voldoen.

In het jaarverslag van 2015 is sprake van overheidssubsidies voor uitbreiding van het Beter leven Keurmerk met milieucriteria en een Beter Leven Keurmerk voor zuivel. De bedragen worden niet vermeld.

Door de overheidssteun zag de Dierenbescherming haar keurmerk in enkele jaren tijd groeien, evenals de inkomsten die voortvloeiden uit de bijdragen van het toenemend aantal deelnemers. Alle aangesloten bedrijven, behalve veehouders, betalen een eenmalige toetredingsbijdrage en jaarlijkse vaste bijdragen. Het jaarbedrag varieert tussen 351 euro en 3.514 euro, afhankelijk van bedrijfstype en -grootte. Slachterijen, eierpakstations, en zuivelproducenten betalen daarbovenop een variabele bijdrage die berekend wordt per aantal geslachte dieren, aantal eieren, aantal kilo’s zuivel.5

Volgens de jaarverslagen bedroegen de opbrengsten van het Beter Leven Keurmerk:

Volgens de Dierenbescherming dienen de opbrengsten om de werkingskosten van de Stichting Beter Leven te dekken. Dit valt echter niet te controleren aangezien de jaarverslagen van de Dierenbescherming geen inzage geven in de kosten van de Stichting. De Stichting Beter Leven Keurmerk maakt als private keurmerkorganisatie zelf geen cijfers openbaar. Op de vraag van het FD (Financieele Dagblad, 2021) waarom zij geen financiële jaarverslagen deponeert bij de Kamer van Koophandel, antwoordde de Stichting Beter Leven Keurmerk: “De keurmerkenmarkt is heel ingewikkeld en er gaat ontzettend veel geld in om; 'Boze boeren en andere krachten' maken het 'niet in alle gevallen even wenselijk' dat de financiën eenvoudig kenbaar zijn.”6

Controle door Certificatie-instellingen

Controles van bedrijven in het kader van het Beter Leven Keurmerk gebeuren door geaccrediteerde Certificatie Instellingen (CI's). Stichting Beter Leven werkt samen met vijf CI’s: Vinçotte Nederland, Kiwa VERIN, SGS Nederland, Producert en Qlip. Beter Leven bedrijven moeten zelf een contract afsluiten met een van deze vijf CI’s en betalen zelf de kosten van de controles. De vijf CI’s staan op hun beurt onder toezicht van de Stichting Beter Leven en van de Raad voor Accreditatie (RvA).7

Jaarlijks krijgen de bedrijven een reguliere (aangekondigde) controle door de door hen betaalde CI. Als blijkt dat het bedrijf aan de Beter Leven criteria voldoet of niet meer dan vijf waarschuwingen heeft gekregen, wordt een nieuw jaarcertificaat uitgereikt. De reguliere controles vinden plaats onder de verantwoordelijkheid van de CI. Naast reguliere controles kunnen de CI’s onaangekondigde controles uitvoeren op vraag van de Stichting Beter Leven.8

Certificatie-instellingen worden voorgesteld als “onafhankelijke partijen” die bedrijven beoordelen volgens de normen van diverse kwaliteitssystemen. CI’s zijn echter geen belangenorganisaties voor consumenten, maar bieden bedrijven een dienstverlening aan tegen betaling. Hun doel bestaat erin om hun klanten te helpen vertrouwen te creëren bij de consument. Hoewel geaccrediteerde CI’ s zelf onder toezicht staan van de Raad voor Accreditatie (nog een “onafhankelijke partij” die haar omzet haalt uit betalingen van aangesloten CI’s,9), roept het systeem vragen op rond belangenvermenging.

Zowel vanuit CI’s als vanuit de Beter Leven Stichting en de Dierenbescherming is er geen transparantie over het verloop van controles, inspectierapporten, vastgestelde inbreuken en de maatregelen die hiertegen wel of niet genomen werden. De consument komt enkel te weten dat bedrijven “goedgekeurd en gecertificeerd zijn”, en wordt verondersteld daar vertrouwen in te hebben.

Kippenslachter W. van der Meer: jarenlang uitstel om criteria na te leven

Beter Leven deelnemers krijgen jaren de tijd om te voldoen aan de ‘eisen’ van het keurmerk. Zo mag slachterij W. van der Meer, waar Ongehoord in 2019 de ruwe behandeling van Beter Leven slachtkippen filmde10, nog steeds kippen elektrocuteren in een waterbad. Opmerkelijk, omdat het elektrisch waterbad verboden is voor het Beter Leven Keurmerk: het aanhangen van kippen aan de slachthaken veroorzaakt stress en pijn, het ondersteboven hangen leidt tot ademhalingsmoeilijkheden omdat de organen op de longen drukken, en er is een aanzienlijk risico op mislukte verdovingen.11

Reeds in 2016 kondigde de Dierenbescherming aan dat het (goedkope) elektrisch waterbad medio 2017 verboden zou worden voor Beter Leven kippenslachterijen. In 2017 kregen we echter te horen dat het waterbadverbod uitgesteld werd: “De Dierenbescherming is hierover in overleg met de deelnemende slachterijen. Zij geven aan meer tijd nodig te hebben… De intentie is nu om de waterbadmethode medio 2018 uit te sluiten… Totdat de nieuwe criteria van kracht worden mag er nog gebruik worden gemaakt van de waterbadmethode.”1213

In november 2020 mailde Ongehoord de Dierenbescherming om te vragen of W. van der Meer de waterbadmethode nog gebruikte. Op 23 november 2020 antwoordde de Dierenbescherming dat waterbadbedwelming niet langer toegestaan is, maar: “reeds deelnemende slachterijen, die ten tijde van het ingaan van de nieuwe criteria (6 mei 2020) nog gebruik maakten van elektrische bedwelming, hebben de mogelijkheid tot een standaard overgangsperiode van 12 maanden gekregen… De verbouwing, de aankoop van nieuwe apparatuur en het aanvragen van een vergunning bij de gemeente kost tijd… Om die reden wordt waterbadbedwelming bij W. van der Meer tot uiterlijk 6 mei 2021 aanvaard.”

We zijn augustus 2021. Na 4 jaar overleg met de Dierenbescherming om de slachterijen “meer tijd” te geven (“totdat de nieuwe criteria van kracht worden”), en een bijkomende overgangsperiode van 12 maanden, werd de uiterlijke datum (6 mei 2021) niet gehaald en gaan de kippen bij W. Van der Meer nog steeds door het waterbad. Van schorsing voor het Beter Leven Keurmerk is geen sprake. Ongehoord ontving een nieuwe mail van de Dierenbescherming waarin verklaard werd dat W. van der Meer de bedwelmingsinstallatie niet tijdig kon ombouwen omwille van overmacht. Ongehoord zet vraagtekens bij deze “overmacht” aangezien de slachterij in de loop van 2020 wel haar kantoor en winkel volledig kon ombouwen. Toch gaf de Dierenbescherming haar akkoord aan W. van der Meer om het waterbad verder te gebruiken. De nieuwe “uiterlijke datum” is januari 2022.

Slachterij Gosschalk: Beter Leven ketenregisseur

Het Beter Leven Keurmerk is een ketenkeurmerk. Dit betekent dat niet alleen veehouders, maar ook alle andere schakels in de verkoopketen zoals slachterijen, pakstations, verwerkers, verpakkers, winkels en supermarkten aangesloten moeten zijn bij het keurmerk. Aan het hoofd van elke verkoopketen staat een ketenregisseur. De ketenregisseur is de partij “die de veehouderij bedrijven aanmeldt bij de Stichting Beter Leven Keurmerk en toezicht houdt op de, bij zijn keten aangesloten, veehouderijbedrijven. Daarnaast koppelt de ketenregisseur de verschillende schakels binnen de keten aan elkaar, van primair bedrijf tot verwerker / verkoper en alle schakels die daar tussenin kunnen zitten.” Volgens de Dierenbescherming zorgt het werken in vaste ketens met een ketenregisseur voor “kwalitatief betere bedrijven en ondernemers die betrokken zijn bij het welzijn van de dieren, het keurmerk en de keten.”16

Slachterij Gosschalk in Epe, waar Varkens in Nood schokkende beelden van dierenmishandeling filmde (2021), is een ketenregisseur voor het Beter Leven Keurmerk. De ernstige misstanden hebben geleid tot het (tijdelijk) stilleggen van de slachtactiviteiten door NVWA. Voor de Dierenbescherming is dit echter niet voldoende reden om haar samenwerking met Gosschalk per direct te beëindigen. Het bedrijf mocht zijn activiteiten als ‘ketenregisseur’ voor het Beter Leven Keurmerk voortzetten.17 Uitsluiting van een ketenregisseur zou volgens de voorschriften van het Beter Leven Keurmerk inhouden dat veehouders uit de keten tijdelijk geen dieren kunnen leveren onder het keurmerk (tot zij een nieuwe ketenregisseur gevonden hebben). Dit zou tot financieel verlies leiden voor de industrie.

Tien jaar misstanden in Beter Leven bedrijven

De recente undercoveronderzoeken bij Gosschalk en W. van der Meer vormen het topje van een ijsberg. Ongehoord heeft sinds 2011 jaar herhaaldelijk misstanden gefilmd met varkens, leghennen, vleeskuikens en konijnen in Beter Leven bedrijven met 1, 2 en 3 sterren. Hieronder volgt een overzicht van de onderzoeken. 2020 - Varkenshouderij van den Oever, St. Hubert (Noord-Brabant)

1 ster Beter Leven Keurmerk

In juli 2020 bracht Ongehoord beelden naar buiten van Beter Leven varkens in het bedrijf van FDF voorzitter Mark van den Oever. De dieren worden gehouden in kale hokken op roostervloeren, met als enige ‘afleiding’ een ketting met een balletje aan de wand van het hok. Meerdere varkens hebben rood ontstoken ogen en necrotiserende wonden aan de oren ten gevolge van oorbijten. Uit frustratie en verveling bijten varkens aan elkanders oren, de wondjes die daarbij ontstaan raken geïnfecteerd door bacteriën, en uiteindelijk sterven de oorpunten af.

2020 - Kippenslachter W. van der Meer, Dronryp (Friesland)

1, 2 en 3 sterren (biologisch) Beter Leven Keurmerk

Dit onderzoek werd gepubliceerd in januari 2020 en toonde hoe werknemers zich vermaken met de nog levende kippen. Het uit de transportkratten halen van de dieren en het aanhangen aan de slachtlijn gebeurt hardhandig. We horen angstgeluiden bij de dieren en zien kippen in paniek met de vleugels flapperen. Een kip komt onverdoofd uit het waterbad, wat betekent dat het dier een pijnlijke elektrische schok heeft ervaren en bij bewustzijn aangesneden wordt. Volgens de Beter Leven criteria met betrekking tot pluimveeslachterijen moeten ”de dieren zo snel mogelijk doch in elk geval binnen 4 uur worden geslacht.” Bij W. Van der Meer bedraagt de gemiddelde wachttijd 8 uur.

Voor meer informatie, lees ons onderzoek over kippenslachterijen

2020 - Varkensslachter Westfort, Ijsselstein (Utrecht)

1 en 3 sterren (biologisch) Beter Leven Keurmerk

In januari 2020 publiceerde Ongehoord undercoveronderzoek bij varkensslachter Westfort, waar wekelijks 50.000 varkens geslacht worden. De beelden tonen hoe varkens onder stressvolle omstandigheden aankomen in het slachthuis. Dagelijks worden dieren aangevoerd die ernstige gezondheidsproblemen vertonen zoals abcessen, navelbreuken, staartbijtwonden, pootgebreken, hittestress en uitputting. De varkens worden routinematig geslagen en hardhandig aan oren en staarten beetgepakt. Bij het vergassen en bij noodslachtingen gaat het regelmatig mis : varkens komen met opengesneden keel bij bewustzijn.

Voor meer informatie, lees ons onderzoek over slachthuizen

2017 - Onderzoek Leghennen

Beekmans, Oirschot (Noord-Brabant), 1 ster Beter Leven Keurmerk

Rondeel, Barneveld (Gelderland), 3 sterren Beter Leven Keurmerk

Geijtenbeek, Terschuur (Gelderland), biologisch (3 sterren Beter Leven Keurmerk)

In 2017 voerde Ongehoord onderzoek uit in bedrijven van de Nederlandse eierindustrie, waaronder drie leghennenstallen met Beter Leven Keurmerk. In elke Beter Leven stal lagen dode leghennen, soms in staat van ontbinding, tussen levende soortgenoten. In de stal te Oirschot (1 ster) werd een kruiwagen vol dode dieren aangetroffen. In de Rondeel stal (3 sterren) waren veel hennen kaal door verenpikkerij, een stressgerelateerde gedragsstoornis die veelvuldig waargenomen wordt bij kippen in de eierindustrie, van regulier tot biologisch. Pikkerij leidt tot vroegtijdige sterfte van dieren in de stallen.

Voor meer informatie, lees ons onderzoek over legkippen

2013 - Onderzoek Vleeskuikens

De Kort, Hulten (Noord-Brabant), 1 ster Beter Leven Keurmerk

Glas, Loppersum (Groningen), 1 ster Beter Leven Keurmerk

Van Voorthuizen, Terschuur (Gelderland), 2 sterren Beter Leven Keurmerk

Vink, Dreumel (Gelderland), biologisch (3 sterren Beter Leven Keurmerk)

Polderhoenhof, Lelystad (Flevoland), biologisch (3 sterren Beter Leven Keurmerk)

In 2013 publiceerde Ongehoord onderzoek in stallen van vijf Beter Leven vleeskuikenhouders. In de twee bedrijven met 1 Beter Leven ster filmde het onderzoeksteam kuikens met verlammingen, vergroeide poten, ademhalingsproblemen en andere aandoeningen die worden toegeschreven aan groeisnelheid (op 8 weken tijd naar een slachtgewicht van circa 2,3 kg). Op beide plekken lagen kadavers, in staat van ontbinding, in de stal.

In de 2 sterren-stal te Terschuur was een kuiken er zeer slecht aan toe: de rug was opengepikt, het bloed liep uit de gapende wond en het dier kon zich niet meer bewegen. Erg veel kippen hadden wonden aan voetzolen en hakken, ze liepen moeizaam of niet.

In beide biologische stallen (3 sterren) werden zieke en dode kuikens gezien. Op boerderij De Polderhoenderhof in Lelystad werden naast talloze dode en stervende kippen, meerdere kuikens gefilmd die bijna niet meer konden lopen, kuikens met herseninfecties, vieze kontjes, ontstoken ogen en andere aandoeningen. Ook het vangen voor de slacht bleek hardhandig te gebeuren.

Voor meer informatie, lees ons onderzoek over vleeskuikens

2011 - Vleeskonijnen, Kohlen, Kelpen-Oler (Limburg), 1 ster Beter Leven Keurmerk

Ten tijde van Ongehoords’ konijnenonderzoek (december 2011) was Kohlen de enige konijnenhouder in Nederland met het Beter Leven Keurmerk. Het bedrijf kreeg 1 ster van de Dierenbescherming voor de manier waarop de moederkonijnen gehuisvest werden. Het merendeel van de konijnen in het bedrijf zat echter in reguliere stallen. Jonge vleeskonijnen zaten in draadgazen kooien, sommige met plastic matjes, veel ook zonder. Er lagen dode, aangevreten konijnen tussen de levende soortgenoten. Sommige konijnen hadden ooraandoeningen en eentje miste een heel oor. Twee jaar later werd het Keurmerk van Kohlen ingetrokken, zoals Ongehoord al in 2011 had beweerd bleek dat Kohlen inderdaad had gefraudeerd.

Voor meer informatie, lees ons onderzoek over konijnen

2011 - Onderzoek Varkens

Van Leeuwen, Buren (Gelderland), biologisch (3 sterren Beter Leven Keurmerk)

Van Wagenberg, Esch (Noord-Brabant), biologisch (3 sterren Beter leven keurmerk)

Ten Have - Mellema, Beerta (Groningen), Comfort Class (1 ster Beter Leven Keurmerk)

In juli 2011 publiceerde Ongehoord haar onderzoek in de Nederlandse varkensindustrie, waaronder twee biologische bedrijven (3 sterren Beter leven Keurmerk). In Buren zien we varkens in een omgeving van voornamelijk metaal en beton, met een zuinig laagje strooisel op de stalvloer. Een moedervarken heeft pootproblemen en loopt erg moeizaam. In Esch filmde het onderzoeksteam de inseminatie-afdeling, waar vrouwelijke varkens meerdere dagen tussen stangen geklemd staan om kunstmatig bevrucht te worden. De dieren staan en liggen in hun eigen uitwerpselen en vertonen stereotiep gedrag zoals stangbijten.

In het bedrijf van Ten Have-Mellema werden ‘Comfort Class’ varkens met 1 Beter Leven ster gefilmd. De dieren vertoonden krassen, wonden, stereotiep en ander gestoord gedrag. Een biggetje was verlamd, en 2 dieren hadden uitstulpingen aan hun achterwerk. Bij de zeugen lagen veel dode biggen.

Voor meer informatie, lees ons onderzoek over varkens

Evolutie van de veestapel sinds oprichting Beter Leven Keurmerk (2007)

Hoewel de Dierenbescherming claimt dat haar keurmerk resulteert in een veehouderij die “minder en beter” produceert, blijkt uit cijfers van de overheid dat de Nederlandse veestapel sinds de oprichting van het Beter Leven Keurmerk (2007) groter geworden is.

De industrie zal niet minder dieren fokken omwille van een keurmerk, omdat dit ingaat tegen haar financiële belangen. In artikels bij agrarische vakbladen zijn regelmatig voorbeelden te vinden van veehouders die de ombouw van hun bedrijf naar Beter Leven Keurmerk aangrijpen om hun bestaande stallen uit te breiden. Zo is er bijvoorbeeld een vleeskuikenhouder in Uitwijk die een nieuwe stal bouwde naast zijn 3 bestaande stallen.18

In Balkbrug bouwde een varkenshouder een extra stuk aan zijn stal waardoor er nu 1.100 varkens meer kunnen gehouden worden. De varkenshouder verklaarde dat hij wel wilde produceren onder Beter Leven Keurmerk (wat hem een hogere afzetprijs oplevert), maar het niet zag zitten om te snijden in het aantal dieren: “Met de uitbreiding van de stal hebben we dat opgelost. We houden meer varkens, ook al is de bezetting per vierkante meter gedaald”.19

Nederlandse veestapel (bron: CBS Statline)

Dieraantallen in biologische bedrijven, wat gelijk gesteld is met 3 sterren Beter Leven (Bron: CBS Statline)

Het aantal varkens is sinds 2007 gestegen met 287 590 dieren. Van de totale varkensstapel leven in 2020 3,7 miljoen varkens onder Beter Leven Keurmerk.20 Er zijn 102 112 biologisch gehouden varkens (3 sterren) en slechts 1 varkensbedrijf heeft 2 sterren.21 Dat betekent dat het gros van de Beter Leven varkens slechts 1 ster hebben, wat nauwelijks verschilt van reguliere productie: varkens met 1 ster krijgen een extra speeltje in hun hok maar hebben amper meer ruimte in hun hok, hebben geen toegang tot frisse buitenlucht, moedervarkens staan gefixeerd in kraamkooien, biggen blijven maximaal 4 weken bij hun moeder (idem voor gangbare biggen), varkensstaarten worden gecoupeerd en hoektanden worden gevijld.22

In vleeskuikenstallen met 1 ster leven 12 vleeskuikens op 1 vierkante meter, zonder buitenlucht. Er is een overdekte uitloop, waar de dieren net als in de stal op een verharde ondergrond zonder beplanting zitten. De kuikens worden vetgemest voor de slacht in 8 weken tijd (tegenover 6 weken voor reguliere kuikens). Naast vleeskuikens bestemd voor consumptie, worden in Nederland 7794300 vleeskuikenouderdieren gehouden. De Beter Leven criteria zijn van toepassing op vleeskuikens voor consumptie. De ouders van Beter Leven vleeskuikens leven in reguliere stallen.24 Het aantal leghennen is sinds 2007 gestegen met 1941200 dieren. Van de totale leghennenstapel leven in 2020 4,7 miljoen leghennen onder het Beter Leven Keurmerk. Er zijn 3,69 miljoen biologisch gehouden leghennen (wat automatisch 3 Beter Leven sterren krijgt toegekend).

Er zijn geen cijfers beschikbaar over het aantal leghennen met 2 of 1 sterren, wel kunnen we uit de cijfers over de biologische leghennenstapel afleiden dat een groot deel van de Beter Leven leghennen 3 sterren heeft. Het Beter Leven Keurmerk heeft niets verbeterd aan de leefomstandigheden van biologische hennen, aangezien biologische productie al bestond voor de invoering van het keurmerk.